تــــــاریــخــچه:
کتان ازجمله آولین گیاه هان است که اهلی شده وتقریبا "5000" س ق کشت وکاری آن در سرزمین مصر وبر آعظم آسیا رایج بود.اولین کتان در مناطق مدیترانه بقسم وحشی میروئید که بنام linum angustifolium یاد می شد که در حال حاضر کتان زراعتی linum usitatssimumکه منشا آسیا ئی دارد جایگزین آن شده است .کتان 1000 س ق در یونان کشت وکار می شد سپس ازآنجابه هسپانیه و اروپای باختری برده شدجوامع اولیه از کتان لیفی پوشاک تهیه می کردند وازکتان روغنی مانند غلات از دانه شان استفاده واز روغن خشک شونده آنها برای رنگ سازی استفاده می کردند وبعدهااز آن برای تهیه نخ ها، طناب ها وتور ماهی گیری استفاده میشد.این گیاه بشکل تجارتی در اروپای شمالی ، شمال غرب آیالات متحده امریکا وروسیه کشت میشود
خصوصیات نباتی :
کتان گیاه یک ساله مربوط فامیل linaceae بوده که نام علمی آن linum ustatissimum به معنی مفید ترین می باشد وبصورت عموم بقسم بته استاده رشدونمو میکندارتفاع ساقه در کتان های لیفی 100cm- 65cmوحداکثر 150cm ودر کتان روغنی 50cm- 30cm می باشد .در کتان روغنی ساقه منشعب شده درصورتیکه درکتان لیفی انشعاب وجود ندارد .کتان بطوری کلی دارای یک ساقه اصلی است که گل ها ، میوها ودر نتیجه دانه در انتهائی ساقه بوجود می آید.برگهای کتان بدون دمبرگ به رنگ سبز ویا سبز روشن ودر موقع رسیدن زرد قهوئی میباشد که درطول ساقه بطوری متناوب وبه حالت افتاده قرار دارند . برگ های کتان باریک اما دو تا سه جفت برگ اولی بصورت متقابل میباشد . طول برگها ی کتان حدود 25mm تاm 35m وعرض آن 2mm تا25mm میباشد . کتان دارای گل خوشه ئی بوده وبطوری مداوم بطرف فوقانی ساقه انشعاباتی بوجود می اورند که هر انشعاب به یک گل ویا کپسول ختم می شود.گل کتان خود بارور بوده وگلها در آنواع مختلف به رنگ های سفید، زرد ، آبی ،بنفش روشن وبنفش تیره دیده می شود .هر گل کتان دارای پنج گل برگ ، پنج کاسبرگ جدا ازهم پنج پرچم وپنج خامه می باشد .باز شدن گل ها بتدریج از پا ئین بطرف بالا طی 2 تا 3 هفته صورت میگیرد.میوه کتان شکل کپسولی داشته که هر کپسول آن دارای پنج قسمت است که توسط دیوار ها از هم جدامی گردند وهر کپسول دارای دو تخمک (دانه) بوده که بوسیله یک دیوار نیم دایروی کاذب ازهم جدا می شود .دانه کتان دارای شکل بیضوی مسطح وبا نوک تیز به طو3,5mm تا 5mmدیده می شود
آنواع کتان :
کتان بصورت عموم بدودسته تقسیم شده است .
1- کتان لیفی fiber flax:
عبا رت از کتان است که دارای ساقه های بلند بوده ودارای انشعابات محدود در ساحه فوقانی ساقه می باشد.کتان لیفی بمنظوری الیاف آن کشت می شود وطول معمولی الیاف موجود در ساقه های آن حدود 4cm-1cm وقطر الیاف آن بین (8-(25 وبطوری متوسط (12-18) مایکرون می باشد .کتان نظر به داشتن الیاف نرم ،طویل وباکیفیت مناسب برای ریسنده گی می باشد .
2- کتان روغنی Seed Flax :
به انواع ازگیاهان اطلاق م شود که دارای ساقه های کوتاه وانشعابات زیاد میباشد که در نتیجه آن دانه ها زیاد شده ولی کیفیت الیاف ان برای صنعت ریسنده گی مناسب نیست.کتان روغنی بمنظوری استفاده از دانه شان جهت بدست آوردن روغن کشت می شود.مقداری روغن موجود در دانه کتان 30-40)) وگاهی اوقات 45%می باشد.کتان روغنی جهت رشدونمووتولید دانه خود ضرورت به هوای گرم دارد
شرایط محیطی :
آب وهوا:
کتان گیاه مخصوص مناطق معتد له و گرم سیر است ودر طول دوره رشد ونموی خود به آب وهوای معتدل ،گرم وروطوبت کافی ضرورت دارد سرما ویخبندان باعث محدود ساختن رشدو نموی کتان می شود که علاوه بر عدم رشدو نمو موجب کم شدن کمیت وکیفیت محصول نیز میگردد.کتان روغنی درمنا طقیکه بیشترباران میباردو کتان لیفی در مناطق مرطوب دارای رشدو نموئی زیاد می باشد .تابستان گرم وملائم بارطوبت وهوای زیاد ،بارنده گی زیاد ولی نه شدید برای مزرعه کتان بسیار زیاد سود مند است ولی تابستا ن گرم وخشک باعث کوتاهی الیاف وکم شدن ارزش کتان می شود.کتان از جمله گیاهان روز طویل است هر گاه طول رو ز 18-16ساعت باشد گل دهی درمدت وزمان 15-10 روز انجام وبه اتمام خواهد رسید
خاک :
زمین که در آن کتان کشت می شود باید دارای عمق کافی وکاملا قابل نفوز باشد خاکهای رسی بدون زه "سبک " نسبتاعمیق همچنین خاکهائیکه دارای مواد غذائی کافی باشد برای کشت وپرورش نبات کتان منا سب است گیاه کتان زمین های خیلی سبک وزمین های که دارای عکسلعمل اسیدی وآهکی باشد نمی پسندد.
PH :
خاک های که دارای PH7 ویاکمی تیزابی باشد برای کشت وپرورش کتان مناسب است لیکن بهترین PH بین 7 - 5.5می باش
استعما ل کود:
بطوری کلی عناصر ضروری برای رشدو نموئی کتان عبارت اند ازN.P.Kبوده که افزایش فاسفورس در زمین ها با عث ازدیاد روغن شده وموجودیت فاسفوریک اسید تا ثیر نسبی در زود رسی محصول دارد .مقداری مواد مورد ضرورت نظر باشرایط محیطی ونوع خا ک قرار ذیل میباشد . کتان لیفی 40-30 کیلوگرام نایتروجن درفی هکتاروکتان روغن 80 کیلو گرام نایتروجن ضرورت دارد . فاسفورس خالص برای هردو نوع کتان 100 کیلو گرام در فی هکتار می با شد در صورتیکه خاکها از لحاظ پتا شیم ضعیف باشد می توان برای جبران کمبود آن بین 100-75کیلو گرام پتاشیم در فی هکتار به خاک ها علاوه نمود .همچنان می توان 40-30 تن کود حیوانی پوسیده را به خاک جهت بدست آوردن حاصل بیشتر اضافه کرد وهمراه با قلبه کردن خزانی به زیری خاک فرو برده شود .
تناوب زراعتی :
جهت بدست اوردن حاصل بهتر وبیشتر باید کتان رابعد از غلات مانند گندم وجودر کشت نمود بشرط انکه زمین فاقد گیاه هرزه باشد .از کشت کتان درزمین هائیکه چند سالی پی در پی غله جات زرع شده خود داری کرد وهمچنان کتان را نباید چند ین بار در یک قطعه زمین کشت کرد.کتان راباید بعد از شبدر ویا رشقه زرع نمود.
آماده کردن زمین :
زمین هائیکه در آن کتان کشت وپرورش می شود باید عاری از کیاهان هرزه وبقایای محصول سال گذشته باشد .همچنان خاک ها باید دارای عمق کافی وقسمت بالائی آن نرم وقابل نفوز باشد لذا با ید زمین را در خزان قبل از شروع زمستان قلبه نمود در بهار قبل از کشت باید زمین را ما له کرد تا کلوخ ها کاملا خرد شده وعلف ها ی هرزه آن نیز زیر خاک گردد. بستن یک دندانه در عقب ماله جهت صاف کردن خاک وکوچک نمودن کلوخ ها مفید است و دقت شود که قطر کلوخ ها بالای بستر زمین باید کم باشد اما خا ک نباید زیاد میده شده باشد .
انتخاب وآماده کردن تخم:
درانتخاب تخم باید ورایتی خوب ومقاوم در مقابل امراض وافات رادر نظر گرفت وبهتر است قبل از کشت تخم آن را باید با مواد ضد عفونی کننده بخاطر جلوگیری از سرایت بیماریهای قارچی ضد عفونی کرد .مقداری تخم برای تولید کتان حدود 100kg –120kg فی هکتار ودر مناطق مرطوب میتوان 160kg –189gk در هکتار استفاده کرد
زما ن کشت :
زمان کشت کتان مربوط به شرایط محیطی ، نوع خاک ، ونوع نبات میشود. معمولا زمین های سبک را زود تر کشت کرده وسپس زمین های سنگین را زرع می نما یند.کتان خزانی رازمانی باید کشت کرد که تا قبل از شروع سرمای زیاد گیاه بخوبی رشد کرده وبتواند در مقابل سرمای زمستان مقاومت نماید ( 15-16 درجه سانتی گرید حرارت متوسط) کتان های بهاری وقت کشت میشود که سرمائی زمستان بکلی برطرف شده وخطر یخذدگی در پیش نباشد .جهت بدست اوردن حاصل بیشتر لازم است از تاخیر درکشت خود داری کرد .کتان را باید زمانی کشت نمود تاحد متوسط درجه حرارت شبانه روزی در مناطق زمستان نیمه سرد به 10 درجه سانتی گرید ودر مناطق سرد تر به 12-10"در جه سانتی گرید رسیده باشد .
طریقه کشت :
کتان لیفی وکتان روغنی را مانند گندم بصورت مسطح کشت می کنند در صورت موجودیت تخم مناسب انرا در سطح زمین پاش نمود واز یک قلبه بسیار سبک جهت مخلوط کردن آن با خاک استفاده می شود کشت خطی کتان به مراتب بهتر از کشت دست پاش بوده در ین صورت فاصله بین بته ها 15-10 سانتی متر وفاصله بین قطار50 سانتی متر درنظر گرفته میشود .در صورتیکه تخم پاشی در شرایط خوب ومساعد انجام شود 90% تخم ها درمدت 5 روز جوانه تو لید می کند واگر فیصدی آن کمتر باشد باید مقداری بیشتری تخم علاوه گردد تا کمبود قوه نامیه جبران شود.
آبـیــــــــاری:
آبیاری کتان در زراعت سنتی بصورت کردی ودر شرایط میکانیزه به صورت نواری یا بارانی صورت میگیرد.در مناطق که باران به اندازه کافی موجود باشد میتوان کتان لیفی را به شکل دیم"آبیاری توسط اب باران" کشت نمودکتان روغنی درطول دوره حیات خود نسبت به کتان لیفی به آب بیشتر ضرورت دارد.
کنترول علف های هرزه:
کنترول علف های هرزه کتان به تهیه بستر، تناوب زراعتی، خیشاوه واستفاه ازگیاه کشها انجام میشود .لازم است در زما ن رشد کتان یک یادو مرتبه خیشاوه صورت گیرد ودر وقت خیشاوه نمودن کتان باید کوشش شود تا بته های آن تکان نخورند زیرا کتان نسبت به داشتن ریشه های ضعیف امکان از بین رفتن آن وجود دارد.در صورت ازدیاد علف های هرزه میتوان از علف کش های کیمیاوی استفاده نمود که بهترین موقع مبارزه با علف های هرزه کتان زمان نمایان شدن گلهای آن میباشد.برای کنترول تخم علفهای هرزه میتوان ازعلف کش های ترایفلورلین واپتام قبل از کشت نبات استفاده نمود. ایپتام وترایفلورلین به مقدار 1,2liter فی هکتار در خاک های سبک، 1,8liter فی هکتار در خاک های متوسط و2,4liter درخاک های سنگین از مایع امولسون شونده 48% بانام تجارتی ترفلان استفاده میشود.مصرف معمولی مصرف ترفلان در اکثراً خاک های زراعتی 2liter دریک هکتارمیباشد.این گیاه کش به منظور کنترول گیاهان هرزه گندمی برگ یکساله مانند گالگا، بلوگراس وکنترول پهن برگان استفاده میشود این علف کش را روی سطح خاک استفاده نموده ودر همان روزبه یک ویادوباردسک زدن سبک تا عمق نزدیک 10cm درخاک مخلوط میکنند.ترایفلورلین درحالت طبعی جامد کرستلی بوده که دارای رنگ زرد نارنجی میباشد وانحلالیت آن در آب کمتر از یک حصه در ملیون است.ترایفلورلین با اشکال محلول غلیظ تعلیقی ودانه ها ساخته شده و50% سمیت دارد، این علف کش از جمله گیاه کش های انتخابی است که از طویل شدن ریشه جلوگیری نموده وهمچنان ریشه های ثانوی را از نموباز میداردجهت کنترول علف های هرزه پهن برگ یکساله سبزشده در مزرعه کتان میتوان از علف کش های بنتازون وبروموکسنیل استفاده نمود وقت استعمال آن زمانی است که ارتفاع بته های کتان بین 5cm تا 20cm باشد.از مصرف بروموکسنیل در هوای گرم یعنی حرارت شبانه روزی بیش از 27 درجه سانتی گیرید طی دو روز قبل ودو روز بعد از سمپاشی خود داری کرد.برای کنترول علف های هرزه باریک برگ یکساله یی سبز شده در مزرعه کتان میتوان از گیاه کش ستکسیدم استفاده بعمل آورد ودربعضی مواردعلف کش دالاپون را برای کنترول گیاهان هرزه باریک برگ یکساله یا چندین ساله در مزرعه کتان روغنی استفاده میگردد.برای کنترول علف های هرزه ئی که پس از رسیده گی فزیولوژیک کتان و قبل از برداشت هنوز سبز هستند میتوان از علف کش گلایفوسیت به نام تجارتی روندآپ به اندازه 6liter تا 8liter دریک هکتار زمین استفاده نمود.گلایفوسیت یک ماده کیمیاوی است که درحالت طبعی جامد سفید رنگ بوده وانحلالیت آن در 25 درجه سانتی گیرید یک گرام در صد گیرام آب است این گیاه کش به شکل محلول بالای سطح برگ نبات استعمال گردیده وگراس های چندین ساله را مانند کبل، غمی، کوگرس را کنترول مینماید. گلایفوسیت پهن برگان چندین ساله را نیز کنترول میکند.این گـــیاه کــــش نــــظر بــاداشــتــــن خــــصـــوصــــیــــات وسیع گیاه کــــــــــشی بـــحـــیـــــث یک گـــیــــاه کـــــش غــــیــر انــتـــخـــــابی بـــشــــمار مــــیـــرود بـــنـــــأً استــــعـــمـــال آن بـــالای قــــسمت سبز نــــــــبــــــــات کـــــــــشـــــــت شـــــــده مـــعـــمـــــول نـــیـــســت ودر وقــــت اســــتــعــــمال آن بـــاید کــــوشــــش شــــــــــود که از گــــیـــاه کش فــــــــوق بــــــالای قـــــــــــسمـــــت ســــــــبز نـــــــبــــــــات اســـتفاده نــــــــشـــــــــود ( انتـــخابیت آن در طرز استعمال آن است) گــــــــلایـــفوســــیـــت زهـــــــــــــریت خـــــود را یـــــــــــــــــک الی سه هـــفـــــتـــــه بــعـــــــدازاســــــتـــعـمـــــــــال نــــشــــان مــیــدهــــــــد این گــــــیــــــــاه کــــــــش ساخـتــــــــن امـــیـــــــنواســــیدهای ضــــــــروری را در نـــــــبـــــــــاتـــــــــات جــــــلـــــــوگــــــیــــــــری میــــــــــکند وعـــــــــمــــــــلیه میـــــــــــتـــــــــــابــــــــولـــیـــــــزم را در جـــریان ساختن امینو اسیدهای اروماتیک مختل میسازد.
جمع آوری کتان:
جمع آوری کتان لیفی با کتان روغنی فرق میکند.
1- جمع آوری کتان لیفی: در موقع جمع آوری کتان لیفی باید نکات ذیل را مد نظر گرفت.
1- رشد ونموی ساقه ها کامل شده باشد وارتفاع قابل استفاده آن بین70cm تا 90cm باشد.
2- ساقه کاملاً خشک نشده ونسبتاً نرم باشد زیرا ساقه های نرم الیاف بهتر وخوبتر تولید مینماید.
3- ساقه ها به حالت طبعی کاملاً استاده قرار گرفته (خمیده یا خوابیده) نباشد زیرا ساقه های خوابیده وخمیده باعث کم شدن محصول گردیده وهمچنان الیاف شکسته نیز دارای کیفیت خوب نمی باشد.برداشت کتان جهت تولید الیاف هنگام انجام میابد که گلدهی اغازشده باشد ویا میوه های جوان تشکیل گردیده باشد تاخیر در برداشت موجب افزایش لیگنین شده وکیفیت الیاف را برای ریسینده گی کاهش میدهد.معمولاً بته های کتان را از خاک بیرون میکشند ویا از سطح خاک درو میگردد در شرایط میکانیزه از دستگاه های مخصوص برای بیرون کشیدن بته ها از خاک استفاده میشود.بهترین وسیله برداشت استفاده از ماشین ها است این نوع ماشین ها ساقه هارا بعد از قطع نمودن نزدیک از سطح زمین در دسته های کوچک سه تا پنج کیلو گرام دسته بندی کرده وآنهارا بشکل مخروطی در روی زمین باقی میگذارد.برای سهولت برداشت میتوان چند روز قبل از شروع کار برگهای موجود در روی کتان را به وسیله سموم مختلف برگریز مانند Diquat به اندازه 600gr تا 1000gr دریک هکتار که سبب ریزش برگها میگردد ازبین برد تا عمل برداشت ساده تر انجام شود. ماشین های برداشت میتواند روزانه 3 تا5 هکتار زمین را جمع آوری نمایند پس از برداشت الیاف موجود درساقه هارا میتوان به دوروش استفاده از آب گرم ولیف کشی روی زمین جدا نمود.
۲-جمع آوری کتان روغنی: کتان روغنی را باید زمانی جمع آوری نمود که ساقه ها وبرگها شروع به زرد شدن نموده وحدود 3/2 حصه برگها ریزش نمایند درین حالت رشد کپسول ها کامل شده وشروع به زرد شدن نموده اند.قبل ازینکه کپسولها تیره رنگ شده وبه رنگ قهوه ئی تیره درآمده وهمچنان قبل از سخت شدن دانه آن باید عمل جمع آوری انجام شود این زمان معمولاً 30 تا35 روز پس از ظهور گلها میباشد.کتان روغنی را میتوان با کمباین غلات جمع آوری نمود.
مقدار محصول کتان:
1- کتان روغنی: مقدار محصول کتان روغنی 700grتا 1700kg دریک هکتار میباشد و اگر عملیات زراعتی بشکل درست صورت بگیرد این مقدار به 2500kg دریک هکتار نیز میرسد.مقدار روغن کتان روغنی بین 30% تا35% وگاهی اوقات 45% میباشد، وحدود 15تا25 روز بعد از گلدهی که رشد دانه ها کامل شده روغن در دانه ها شروع به جمع شدن مینماید.بطور متوسط از هر هکتار زمین کتان روغنی میتوان حدود 600kg تا1000kg روغن بدست آورد.
۲- کتان لیفی: کتان لیفی به منظور تولید الیاف آن کشت میشود ومقدار الیاف آن در یک هکتار زمین بطور متوسط 500kgتا900kg دریک هکتار است.کتان لیفی معمولاً فاقد محصولات فرعی میباشد.
|
محصول
|
کتان لیفی
|
کتان روغنی
|
|
دانه
|
500-800
|
1000-2000
|
|
کاه
|
3000-4000
|
1500-3000
|
|
مقدار الیاف
|
24-20 درصد
|
15-12 در صد
|
جدول تفاوت های تولید دانه وکاه بین کتان لیفی وروغنی به واحد کیلو گیرام درهکتار درسال 1993
موارد استفاده کتان:
کتان دارای دومورد استفاده است یکی الیاف که کتان شناخته میشود ودیگری روغن که به آن بزرگ میگویند.کتان را در مناطق مختلف بمنظور تولید الیاف وساقه آن برای پارچه نساجی وصنعت، کاغذ سگرت کشت مینماید. کتان قابلیت رنگریزی وبراق شدن خوب را از خود نشان میدهد، آب نمیرود ودر برابر شستشوی واوتو کردن پایه داری زیاد دارد واز آنجاکه حرارت را بخوبی از خود عبور میدهد نظربه دیگر البسه ها خنکتر بوده وبیشتر دردوخت لباسهای تابستانی استفاده میشود ولی به سبب داشتن خاصیت ارتجاعی الیاف کتان این نوع لباسها زود چین وچرک میشوند.کتان بیشتر برای تهیه رویمیزی ،دستمال ،لباس کار وامروز الیاف آن باپنبه یکجای استفاده فراوان دارد.کتان روغنی را در مناطق مختلف بمنظور تولید روغن آن واز دانه آن برای مصرف خوراکی رنگ وجلا وسر انجام کنجاره آن برای استفاده حیوانات کشت وکار مینمایند، کتان روغنی دارای روغن خشک بوده که اکثراً با سایر روغن ها جهت رنگ وجلا دادن مخلوط میشود.تحقیقات بعمل آمده نشان میدهد که روغن کتان درمقابل حملات قلبی مصئونیت ومراقبت میکند ومصرف روغن کتان احتمال ابتلا به سرطان را کاهش میدهد بخاطریکه کتان حاوی غنی ترین منبع لیگان است که درجلوگیری از بیماریهای قلبی، عروقی وسرطان نقش اساسی دارد.بهترین راه مصرف روغن کتان اظافه کردن آن به غذا های مانند سلاد ها است اما نباید از روغن آن برای پخت وپز استفاده کنیم زیرا حرارت زیاد باعث ازبین رفتن تیزاب های شحمی سالم در روغن کتان میشود.
تخم كتان FLAX SEED
نام علمی Linum usitatissimum
گياه شناسي
امروزه گياه كتان در منطقه وسيعي از اروپا و آسیا مي رويد . ازاين گياه استفاده هاي زيادي بعمل مي آيد . از الياف آن براي يافتن پارچه استفاده مي شود . پارچه كتان براي البسه مخصوصا در تابستان نوعي مناسب بشمار مي رود .
كتان گياهي است كه از قديم الايام شناخته شده و بكار ميرفته است . حتي پرورش آن در مصر در حدود پنج قرن قبل از ميلاد مسيح معمول بوده است .
خواص داروئي:
روغن تخم كتان علاوه بر داشتن Omega-3 داراي ويتامين E نيز مي باشد و حتي اگر بمقدار بيش از احتياج ( يك قاشق چايخوري در روز ) مصرف شود عوارض جانبي نخواهد داشت .
خاصيت مهم ديگر روغن كتان اثر ضد تورم آن مي باشد . ميگرنهاي دردناك را شفا داده و عادات ماهانه دردناك را از بين مي برد .
مطالعات جديد نشان داده است كه روغن تخم كتان حتي مي تواند مصونيت بدن را در مقابل بيماريها بالا ببرد . استفاده از اين روغن از سرطان جلوگيري مي كند .
تخم كتان بعلت داشتن موسيلاژ زياد نرم كننده بسيار خوبي است و در رفع يبوست مي توان از آن استفاده كرد . بدين منظور بايد تخم كتان را روي زبان ريخت و با مقدري آب آنرا بدون جويدن بلعيد و يا مي توان تخم كتان را در آب خيس كرده و صبح ناشتا خورد .
دم كرده تخم كتان نيز معجزه گر است . دم كرده آن علاج بيماريهاي مجاري ادرار ، زخم معده و وروم روده ، يبوست ، ورم مثانه ، سنگ كليه ،سرفه ، دردهاي پريود و حتي مرض قند مي باشد .
مي توان تخم كتان را با مقداری آب جوشانيد و سپس جوشانده آنرا در داخل وان حمام ريخت و در آن دراز كشيد . خارش پوست را فورا از بين مي برد . از الیاف آن در دوزندگی و از تخم و روغن آن در داروها استفاده میشود
فرستنده :آقای بهمن
|
روز بخير كاربر مهمان! 
